Flamenko,
Andalucia çingenelerinin ya da Flamenko larýn müziði ve
dansý. Kökleri çingenelerin, Andalucia lýlarýn, Araplarýn
ve hatta belki Ýspanyol Yahudilerinin halk þarkýlarýna
dayanýr; Bizans ve Hindistan dinsel ezgisinden kaynaklandýðýný
ileri süren araþtýrmacýlar da vardýr. 14. yüzyýl
sonrasýnda çingenelerin, Araplarýn, Yahudilerin ve toplum
dýþý býrakýlmýþ Hýristiyanlarýn toplumun dýþ çevresinde
kaynaþmasý sonucu geliþmiþtir. Flamenko nun özü þarkýdýr
(cante); çoðunlukla gitar ve doðaçlama dans þarkýya eþlik
eder. Üç sýnýf flamenko vardýr. Bunlarýn en aðýrbaþlýsý
cante grande (büyük þarký) adýyla anýlan ve ölüm,
keder ve din konularýný iþleyen cante jondo (Andalucia Ýspanyolcasýnda
"derin þarký"). Ara sýnýfta gene dokunaklý,
ama daha az aðýrbaþlý ve çoðunlukla doðu müziðinden
esintiler taþýyan flamenko lar yer alýr. En hafif tarz
olan cante chico ' nun (küçük þarký) konularý ise aþk,
kýrsal yaþam ve eðlencedir. Her tarzýn kendine özgü
bir ritmi ve akor yapýsý vardýr; bazen ayný ritmin farklý
formlarda kullanýldýðý da görülür, ama vurgu, ayrýntý
ve duygusal içerik farklarýyla bunlar gene birbirinden ayrýlýr.
En ciddi tarz olan cante jondo 'da ses alaný dardýr; tek
bir nota resitatif tarzýnda (konuþur gibi) yinelenir; yoðun
melodik süslemelerle dramatik etki yaratýlýr; doðu müziðinde
görülen yarým tondan küçük aralýklara (mikroton,koma)
yer verilir ve ince ayýrýmlara dayalý, çok karmaþýk,
dolayýsýyla da yazýmý neredeyse olanaksýz bir ritim
kullanýlýr.
Makamlarýn birçoðunun evrimi
bilinmektedir. Örneðin çok eskilerin ciddi cañas 'ýndan
gene ciddi bir makam olan soleares, ondan da hafif alegrías
doðmuþ, alegrías ise bulerías gibi baþka hafif
makamlara yol açmýþtýr. Alboreás saf çingene kökenlidir;
yalnýzca düðünlerde söylenir ve baþka durumlarda söylemenin
uðursuzluk getireceðine inanýlýr. Fandangos grandes ise
"Fandangos" adlý Ýspanyol halk þarký ve dansýndan
alýnmýþ, ama daha ciddi bir nitelik kazanarak malagueñas
ve Arap etkileri taþýyan cartagenaras gibi bir dizi yeni
makamý doðurmuþtur. Rumbas gitanas ve colombianas gibi
yakýn tarihli makamlarda Latin Amerika etkileri görülür.
Çingene geleneðiyle baðlarý en güçlü olanlar
siguiriyas gitanas gibi derin þarký örnekleri, Ýspanyol
dinsel geçit törenlerinden alýnan saetas ve çingene kökenli
danssýz martintees 'tir.
Flamenko dansýnda büyük ustalýk
gereken erkek adýmlarý ayaðýn burun ve topuk vuruþlarýna
(zapateados) dayanýr. Kadýnlarda ise ayaktan çok zarif el
ve vücut hareketleri ön plana çýkar. Özellikle en aðýrbaþlý
tarz olan baile grande (büyük dans) kol, el ve ayak
hareketleri klasik Hindu dansýyla büyük benzerlik gösterir.
19. yüzyýlda Çingeneler profesyonel olarak
café' lerde dans etmeye baþladýlar; müzikleri ve danslarý
için flamenko sözcüðü ilk kez bu sýrada kullanýldý.
Þarkýlar önceleri gitarsýz söylenirken (bugün de bazý
türler gitarsýz söylenir), café gösterilerinde gitar önem
kazandý. Flamenko gitarcýsý þarkýlarý ve danslarý çok
iyi bilen duyarlý bir eþlikçi olmalýydý. Café ortamýnda
geleneksel biçimlerden uzaklaþýlarak gitarla solo yapmak
da yaygýnlaþtý.
Geleneksel flamenko kendini tümüyle müzik
ve dansýn coþkusuna kaptýrmaya (duende) dayalýdýr. Gösteriye
çoðunlukla jaleo denilen karmaþýk el çýrpmalarý,
parmak þýklatmalarý ve coþturucu baðýrýþlarla eþlik
edilir. Þarkýlara uygun ritimlerle jaleo sololarý da yapýlabilir.
Dansçýlarda parmaklarýný sýk sýk karmaþýk ritimlerle
þýklatýrlar. Flamenko denince hemen akla gelen kastanyet
ise özgün çingene geleneðinin parçasý deðildir.
Flamenko nun bir gösteri sanatýna dönüþmesi ve
profesyonel sahne sanatlarý üzerindeki ticari baskýlar,
doðaçlamanýn zamanla ortadan kalkmasýna ve yerini provalý,
düzenli gösterilere býrakmasýna yol açmýþtýr.
Uður
AYDIN
Bu
Yazýyý print et
|
|
|
|
|