Flamenko, Andalucia çingenelerinin ya da Flamenko ların müziği ve dansı. Kökleri çingenelerin, Andalucia lıların, Arapların ve hatta belki İspanyol Yahudilerinin halk şarkılarına dayanır; Bizans ve Hindistan dinsel ezgisinden kaynaklandığını ileri süren araştırmacılar da vardır. 14. yüzyıl sonrasında çingenelerin, Arapların, Yahudilerin ve toplum dışı bırakılmış Hıristiyanların toplumun dış çevresinde kaynaşması sonucu gelişmiştir. Flamenko nun özü şarkıdır (cante); çoğunlukla gitar ve doğaçlama dans şarkıya eşlik eder. Üç sınıf flamenko vardır. Bunların en ağırbaşlısı cante grande (büyük şarkı) adıyla anılan ve ölüm, keder ve din konularını işleyen cante jondo (Andalucia İspanyolcasında "derin şarkı"). Ara sınıfta gene dokunaklı, ama daha az ağırbaşlı ve çoğunlukla doğu müziğinden esintiler taşıyan flamenko lar yer alır. En hafif tarz olan cante chico ' nun (küçük şarkı) konuları ise aşk, kırsal yaşam ve eğlencedir. Her tarzın kendine özgü bir ritmi ve akor yapısı vardır; bazen aynı ritmin farklı formlarda kullanıldığı da görülür, ama vurgu, ayrıntı ve duygusal içerik farklarıyla bunlar gene birbirinden ayrılır. En ciddi tarz olan cante jondo 'da ses alanı dardır; tek bir nota resitatif tarzında (konuşur gibi) yinelenir; yoğun melodik süslemelerle dramatik etki yaratılır; doğu müziğinde görülen yarım tondan küçük aralıklara (mikroton,koma) yer verilir ve ince ayırımlara dayalı, çok karmaşık, dolayısıyla da yazımı neredeyse olanaksız bir ritim kullanılır.

    Makamların birçoğunun evrimi bilinmektedir. Örneğin çok eskilerin ciddi cañas 'ından gene ciddi bir makam olan soleares, ondan da hafif alegrías doğmuş, alegrías ise bulerías gibi başka hafif makamlara yol açmıştır. Alboreás saf çingene kökenlidir; yalnızca düğünlerde söylenir ve başka durumlarda söylemenin uğursuzluk getireceğine inanılır. Fandangos grandes ise "Fandangos" adlı İspanyol halk şarkı ve dansından alınmış, ama daha ciddi bir nitelik kazanarak malagueñas ve Arap etkileri taşıyan cartagenaras gibi bir dizi yeni makamı doğurmuştur. Rumbas gitanas ve colombianas gibi yakın tarihli makamlarda Latin Amerika etkileri görülür. Çingene geleneğiyle bağları en güçlü olanlar siguiriyas gitanas gibi derin şarkı örnekleri, İspanyol dinsel geçit törenlerinden alınan saetas ve çingene kökenli danssız martintees 'tir.

    Flamenko dansında büyük ustalık gereken erkek adımları ayağın burun ve topuk vuruşlarına (zapateados) dayanır. Kadınlarda ise ayaktan çok zarif el ve vücut hareketleri ön plana çıkar. Özellikle en ağırbaşlı tarz olan baile grande (büyük dans) kol, el ve ayak hareketleri klasik Hindu dansıyla büyük benzerlik gösterir.

   19. yüzyılda Çingeneler profesyonel olarak café' lerde dans etmeye başladılar; müzikleri ve dansları için flamenko sözcüğü ilk kez bu sırada kullanıldı. Şarkılar önceleri gitarsız söylenirken (bugün de bazı türler gitarsız söylenir), café gösterilerinde gitar önem kazandı. Flamenko gitarcısı şarkıları ve dansları çok iyi bilen duyarlı bir eşlikçi olmalıydı. Café ortamında geleneksel biçimlerden uzaklaşılarak gitarla solo yapmak da yaygınlaştı.

    Geleneksel flamenko kendini tümüyle müzik ve dansın coşkusuna kaptırmaya (duende) dayalıdır. Gösteriye çoğunlukla jaleo denilen karmaşık el çırpmaları, parmak şıklatmaları ve coşturucu bağırışlarla eşlik edilir. Şarkılara uygun ritimlerle jaleo soloları da yapılabilir. Dansçılarda parmaklarını sık sık karmaşık ritimlerle şıklatırlar. Flamenko denince hemen akla gelen kastanyet ise özgün çingene geleneğinin parçası değildir. Flamenko nun bir gösteri sanatına dönüşmesi ve profesyonel sahne sanatları üzerindeki ticari baskılar, doğaçlamanın zamanla ortadan kalkmasına ve yerini provalı, düzenli gösterilere bırakmasına yol açmıştır.

Uğur AYDIN